In een van de vorige blogs hebben we over de 5 kenmerkende dimensies – de ‘Big Five’ – van psychologische veiligheid verteld. We gaan nu een stap verder en gaan na welke ingrediënten nodig zijn om een klimaat van psychologische veiligheid te realiseren. Het zijn er drie: vertrouwen, vrijmoedigheid en de wens om het verschil te maken.
Net als het bakken van een taart
Psychologische veiligheid bestaat niet alleen uit verschillende dimensies, maar wordt ook door meerdere ingrediënten gevoed. Vergelijk het met de ingrediënten om een taart te bakken. Zonder meel, melk en eieren kom je niet ver. Je hebt ze alle drie nodig. Zo is het ook met psychologische veiligheid. Een psychologisch veilig klimaat ontstaat pas wanneer vertrouwen, vrijmoedigheid en de drive om het verschil te maken aanwezig zijn.
1. Vertrouwen
Vertrouwen is volgens ons de zelfgekozen bereidheid om de ander vanuit positieve verwachtingen te bejegenen. Vertrouwen berust dus niet zozeer op onwrikbare natuurwetten (‘natuurlijk vertrouwen’) of vanzelfsprekende conventies (‘maatschappelijk vertrouwen’), maar vloeit voort uit een authentieke en persoonlijke keuze. Als je iemand vertrouwt, ga je ervan uit dat diegene consistent is en doet wat hij zegt. Authenticiteit en vertrouwen gaan dus hand in hand. Zodra we het gevoel hebben dat iemand een masker draagt of een spelletje met ons speelt, is het voorbij met het vertrouwen. Dat is niet zonder gevolgen. Volgens Stephen Covey jr – de zoon van – vertaalt vertrouwen zich altijd in een materieel of immaterieel dividend. Als mensen elkaar vertrouwen, verloopt de samenwerking soepeler en zijn de successen groter. Slaat vertrouwen om in wantrouwen, dan trek je elkaars goede bedoelingen in twijfel, ontstaan gevoelens van wederzijdse frustraties omdat afspraken niet worden nagekomen en is er achterdocht over wat de ander in zijn schild voert. Het vertrouwensdividend maakt dan plaats voor vertrouwenskosten.
2. Vrijmoedigheid
Zelfvertrouwen is een speciale vorm van vertrouwen. Het gaat dan om de positieve verwachting die je hebt over je eigen presteren. Zelfvertrouwen verwijst naar geloof in eigen kunnen. Als je zelfvertrouwen hebt, dan geloof je dat je iets voor elkaar kunt krijgen. Zelfvertrouwen staat aan de basis van de tweede ingrediënt van psychologische veiligheid: vrijmoedigheid. Dat staat voor kwaliteiten als ‘eerlijk’, ‘onbedeesd’, ‘onbevangen’ of ‘openhartig’. Wie vrijmoedig is, zegt waarop het staat. Open en eerlijk. Wie vrijmoedig is, voelt zich autonoom. Anders dan een pion die over het speelveld wordt geschoven, voel je je in staat om het spel zelf te beïnvloeden. Je hebt keuzevrijheid. Je kiest je eigen doelen en manieren van werken. Je bepaalt je eigen standpunten. En je draagt die op vrijmoedige wijze uit.
3. Verschil maken
Het derde ingrediënt heeft te maken met wie je bent en wat je doet, maar ook met de impact die je wilt maken en de prestaties die je wenst te realiseren. Het verschil maken, is pas mogelijk wanneer je over zelfkennis beschikt. Maar ook is het noodzakelijk dat je in je unieke ik kwaliteiten herkend en erkend wordt. Dat je gehoord wordt. Als het goed is, leiden unieke kwaliteiten automatisch tot eigen ambities. Dat is lang niet altijd makkelijk. Wie het verschil wil maken, kiest niet voor de makkelijke weg. Die doet er alles aan om iets bijzonders te presteren en zijn stempel op de wereld drukken. Ook al wordt hem of haar dat in eerste instantie wellicht niet in dank afgenomen.
Een wankel evenwicht
Je moet de drie ingrediënten niet als een af te vinken checklist zien. Het gaat er veeleer om dat de drie voortdurend met elkaar in balans moeten worden gebracht. Dat is lang niet altijd makkelijk. Verstoringen van binnenuit of van buitenaf kunnen het moeizame evenwicht zomaar ineens verstoren. Een klimaat van psychologische veiligheid is net als het weer: het kan soms aanhoudend droog en zonnig zijn, maar vaak zal je ook meemaken dat het uitermate wisselvallig is. Een incident, een kwetsende opmerking of boze blik kan genoeg zijn om mensen een onveilig gevoel te geven, waardoor ze dichtklappen. Zeker in crisissituaties zoals wij de afgelopen maanden hebben meegemaakt, verdient psychologische veiligheid alle aandacht. Maar daarover later meer in een volgende blog. Wanneer het ‘veiligheidsdividend’ zorgvuldig is opgebouwd en onderhouden, dan het klimaat in teams of in organisaties overigens wel tegen een stootje. Leiderschap speelt hierbij een belangrijke rol.
Een mooi voorbeeld zien we in een video op YouTube Chailly en Pires . Tijdens een lunchconcert in het Amsterdamse concertgebouw schitteren de beroemde dirigent Ricardo Chailly en de minstens zo beroemde pianiste Maria João Pires. De laatst is ineens in volslagen paniek als ze merkt dat het stuk dat wordt ingezet een ander is dan waarop ze had gerekend. Bijna in tranen, terwijl het orkest al speelt, vertelt ze aan de dirigent dat ze het bewuste muziekstuk niet heeft meegenomen. Deze geeft geen krimp en laat het orkest gewoon doorspelen, naar het deel voor de piano. Op rustige toon spreekt hij de pianiste ondertussen bemoedigende woorden toe: ‘U speelde dit stuk het afgelopen seizoen. Het lukt u vast wel.’ De pianiste speelt vervolgens haar partij zonder één enkele fout te maken. Na afloop barst een daverend applaus los.
Een prachtig voorbeeld hoe de drie ingrediënten in combinatie met elkaar een pijnlijke afloop voorkwamen. Sterker nog, het vertrouwen dat de dirigent schonk, de vrijmoedigheid van de pianiste om ook zonder partituur te schitteren en de gezamenlijke wil om ondanks alles het verschil te maken, stonden aan de basis van een opzienbarend succes!
Als het goed is heb je naar aanleiding van de blog over de 5 dimensies (‘Big Five’) een indruk gekregen hoe het er qua psychologische veiligheid in jouw team of organisatie voorstaat. Nu is het tijd om eens te kijken naar de ingrediënten waarover jouw team of organisatie beschikt om een klimaat van psychologische veiligheid te creëren:
